دماغ درازی که نماد دروغگویی است

اجازه بدهید فهرست را با اشاره به یکی از معروف‌ترین نمادهای ادبی آغاز کنیم. "دماغ دراز پینوکیو" که این روزها هرجای عالم که دیده می‌شود، همه می‌دانند که گیر و مشکل صاحب آن چیست و نیاز به توضیح ندارد. اگر داستان پینوکیو، نوشته کارلو کلودی، را خوانده باشید می‌دانید که وقتی فرشته مهربان موفق نشد از هیچ روشی پینوکیو را به راه بیاورد که راست بگوید و حرف دروغ نزند، با افسون‌اش کاری کرد تا هر دروغی که پینوکیو می‌گوید مقداری به طول دماغ چوبی او اضافه شود. این بخش از داستان عروسک چوبی، آنقدر در طول 170-180 سالی که از نوشته شدن داستان گذشته معروف شده که اغلب کاریکاتوریست‌ها وقتی می‌خواهند به دروغگویی سیاستمداری اشاره کنند، تصویر او را با دماغ دراز می‌کشند!

یار محرومان و کابوس ثروتمندان

رابین‌هود، قهرمان کمان به دست جنگل شروود، دیگر نماد معروفی است که هرجا اسمش بیاید و صحبت "رابین‌هود بازی" بشود، اشاره به این است که کسی مال و اموال ثروتمندان را می‌دزدد و آنها را در میان فقرا تقسیم می‌کند.

این منش قهرمان جوانمرد ما البته در طول سالیان منتقدانی هم داشته. عده‌ای معتقدند که دزدیدن یا مصادره اموال اغنیا و دادن آنها به مردم فقیر، روش خوبی برای برقراری عدالت نیست. شاید همین بحث میان موافق‌ها و مخالف‌های "رابین‌هود بازی" بوده که به معروف شدن این نماد کمک به نیازمندان و محرومان در سراسر جهان انجامیده است.

دروازه ورود به سرزمین عجایب

اگر داستان "آلیس در سرزمین عجائب"، نوشته لوئیس کارول،  را خوانده باشید می‌دانید که آلیس در ابتدای داستان به دنبال خرگوشی وارد سوراخی می‌شود و با سقوط در آن سوراخ، قدم به سرزمینی می‌گذارد که از هر عجیبی، غریب‌تر است!

"سوراخ خرگوش" آلیس برای ما ایرانی‌ها به اندازه دو نمونه قبلی که بالاتر آوردم، شناخته شده نیست. اما در کشورهای دیگر اشاره به پریدن یا "قدم گذاشتن داخل سوراخ خرگوش" (آنور آبی‌ها اصطلاحا به آن می‌گویند: Down the Rabbit Hole) اشاره‌ است به وارد شدن به موقعیت‌های عجیب و باورنکردنی و البته ناشناخته.

به ناخن‌خشکی "اسکروچ"

چارلز دیکنز، داستان کوتاهی دارد با نام "سرود کریسمس". این داستان درباره پیرمرد ثروتمند و خسیسی به نام اسکروچ است که با وجود داشتن مال و اموال بسیار، خیرش به کسی نمی‌رسد و به قول معروف به هیچکس "نم پس نمی‌دهد!"

"سرود کریسمس" بسیار معروف است. این استقبال از داستان باعث شده که قهرمان خسیس و بداخلاق آن هم مشهور و به نمادی از ناخن‌خشکی تبدیل شود. اسکروچ در انتهای داستان دیکنز به راه می‌آید و اخلاق بد خود را ترک می‌کند. اما آنچه که در دنیای به آن معروف شده خسیس بودن است و ... اگر روزی کسی بهتان گفت که "اسکروچ نشو!" بدانید که ماجرا از چه قرار است.

مبارزه با آسیاب‌های بادی

همانقدر که دماغ دراز پینوکیو نماد و نشانه‌ی معروفی است، همان اندازه هم مبارزه‌ی نجیب‌زاده‌ی اسپانیایی با آسیاب‌های بادی شهرتی جهانی دارد.

حمله‌ی دن‌کیشوت در قامت یک شوالیه/پهلوان با اسب و نیزه و زره به آسیاب‌هایی بادی که آنها را غول‌هایی عظیم‌الجثه می‌پندارد نشانه شناخته شده‌ای برای اشاره به کسانی است که همه‌چیز و همه‌کس را دشمن خود می‌دانند و بی‌آزارترین چیزها را هم در ذهن خود تبدیل به غول و هیولا می‌کنند. بنابراین وقتی کسی را به "دن‌کیشوت" تشبیه می‌کنند، اغلب منظورشان این است که او به دشمنی حمله می‌کند که در واقعیت وجود ندارد.

بزرگترین قصه‌گوی دنیا

هرشب یکی از دختران شهر را به محضر سلطان می‌برند و فردا صبح سلطان فرمان می‌دهد تا سر از بدن دختر جدا کنند. وقتی نوبت به شهرزاد می‌رسد او شروع به تعریف کردن داستانی برای سلطان می‌کند. قصه نیمه‌تمام می‌ماند و سلطان برای دانستن بقیه ماجرا تا شب بعد از کشتن شهرزاد صرفنظر می‌کند. و این ماجرا هزار و یکشب ادامه پیدا می‌کند و ... به این ترتیب "شهرزاد" می‌شود نماد قصه‌گویی و بزرگترین داستان‌سرای جهان!

هزار و یکشب مجموعه‌ای از داستان‌های شیرین و شنیدنی است. اما ماجرای شهرزاد هم خود داستانی است. برای همین هم ترجیح دادم در فهرست کتاب‌هایی که در ذیل آورده‌ام، بجای "هزار و یکشب"، خواندن "گمشده شهرزاد" را بهتان پیشنهاد کنم.

تعریف "خانم هاویشام بودن!"

خب، این آخری در واقع نماد معروف و شناخته شده‌ای نیست! اما چون اصطلاحی است که من خیلی وقتها از آن استفاده می‌کنم، گفتم این یکی را هم باهاتون در میان بگذارم. خدا را چه دیدید، شاید یکروزی آنقدر استفاده ازش متداول شد که بالاخره به جمع همین نمادهای معروف بالا پیوست.

خانم هاویشام یکی از شخصیت‌های متعدد و معروف داستان "آرزوهای بزرگ" چارلز دیکنز است (بله، باز هم دیکنز!) او اصلی‌ترین شخصیت داستان نیست، اما آنقدر ویژگی‌های جالب و عجیب دارد که باعث شود وقتی خواننده یکبار داستان را بخواند، دیگر هیچگاه او را فراموش نکند. نامزد خانم هاویشام، وقتی که او جوان بوده، درست در روز عروسی او را رها کرده و تنها گذاشته است. برای همین هم او از آن زمان لباس عروسی به تن دارد و در ساختمان بزرگی زندگی می‌کند که اجازه نداده بساط عروسی در آن برچیده شود. تزئینات خاک‌گرفته عروسی و همچنین ظرف‌های چیده شده برای پذیرایی از مهمانان، بعد از گذشت سال‌ها، هنوز تارعنکبوت‌بسته بر روی میزها قرار دارند و پیرزن عجیب و غریب، هاویشام، در میان چنین "صحنه‌ای" به زندگی خودش ادامه می‌دهد.

احتمالا اگر از "دیکنزشناسان" بپرسید، درباره خانم هاویشام ویژگی‌ها و خصوصیات بسیاری را برایتان ردیف می‌کنند. اما برای من، تصویر زنی که پس از سالیان هنوز لباس عروسی به تن دارد و در میان اسباب و اثاثیه تارعنکبوت‌بسته عروسی نافرجامش زندگی می‌کند، همیشه نماد آدم‌هایی بوده که نمی‌توانند گذشته را رها کنند و غم و حسرت آن همواره زندگی‌شان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.