... در یکصد سال اخیر برخی از ادیبان و فرهیختگان ایرانی که صاحب قلم بوده و فارسی را درست و رسا و زیبا می‌نوشته‌اند و با فرهنگ غرب هم خوب آشنایی داشته‌اند، درباره اینکه هویت ایرانی چیست، ما مردم ایران چه خصوصیات اخلاقی و رفتاری داریم که بعضا پسندیده نیست و باید اصلاح شود، و راه سعادت ایران و ایرانی چیست، مقاله‌هایی خواندنی نوشته‌اند که امروزه برای ایرانیان بسیار آموزنده است. خواندن این مقاله‌ها و سپس اندیشیدن درباره آنها ایرانیان را یاری می‌رساند تا بدانند هویت ایرانی و شاخصه‌های ایرانی بودن چیست و فرهنگ ایران چه ویژگیهایی دارد و چه کار باید کرد تا فرهنگ ما پیشرفت کند و کشوری مترقی و مردمی سعادتمند داشته باشیم.
کتاب مجموعه‌ای است از بیست مقاله از نویسندگانی همچون پرویز ناتل خانلری، مجتبی مینوی، عبدالحسین زرین‌کوب، شاهرخ مسکوب و ...

مقاله "گفتار یا کردار" به قلم پرویز ناتل خانلری با این جملات آغاز می‌شود:
"این روزها بازار "میهن‌پرستی" از نو رونق گرفته است. کسانی که تا چندی پیش، چون هنوز وضع را ناپایدار می‌دیدند به احتیاط رفتار می‌کردند و مترصد بودند که از میان سیاستهای مختلف هرکدام پیروز شد خود را به آن ببندند، اکنون چون کار یک‌رویه شده است، در دلیری خطری نمی‌بینند و چون ضرر جانی و مالی در پیش نیست و احتمال نفع هست، دلیرانه آماده فداکاری در راه میهن شده‌اند!
آنچه مایه نومیدی است آن است که این فداکاران نه همان فداکاری، بلکه اصلا کاری نمی‌کنند و اگر می‌کنند جز جست‌وجوی سود شخصی و آنی نیست. اگر خطری که هستی ما را تهدید می‌کند مرتفع شده بود شاید زیان این سهل‌انگاری اندک می‌بود. اما خطر هنوز همچنان برجاست و ما تسکین آنی درد را با قلع فساد اشتباه کرده، سرمست شده‌ایم ..."